TEYEMMÜM

Teyemmüm’ün sözlük ve terim anlamı
Teyemmüm, sözlükte kastetmek, yönelmek demektir.
Terim olarak, yüz ve ellere meshetmek maksadıyla temiz toprağı kastetmek suretiyle yüce Allah'a ibadet etmektir.
Meşruiyetinin Delili
Teyemmümün meşru oluşu kitab, sünnet ve icmâ’ ile sabittir.
Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Eğer hasta olur veya yolculukta iseniz yahut herhangi biriniz ayak yolundan gelirse ya da kadınlara dokunur da su bulamazsanız temiz bir toprağa teyemmüm edin. Yüzlerinizi ve ellerinizi meshedin. Şüphesiz Allah çok affedicidir, bağışlayıcıdır." (en-Nisâ, 4/43)
Umame el-Bâhilî Radıyallahu anh'ın rivayetine göre Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Arzın tamamı hem benim, hem ümmetim için hem bir mescid (namaz kılacak yer), hem de bir temizlenme vasıtası kılındı. Ümmetimden herhangi bir kimse her nerede namaz vaktine erişirse yanıbaşında mescidi vardır ve yanıbaşında abdest alıp taharetleneceği vasıtası vardır."91
Cabir b. Abdullah Radıyallahu anh'dan şöyle dediği rivayet edilmiştir: Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Benden önceki hiçbir peygambere verilmemiş beş husus bana verildi. Bir aylık mesafeden (düşmanımın kalbine salınan) korku ile bana yardım olundu. Yeryüzü benim için hem bir mescid, hem de bir temizlenme aracı kılındı. Binaenaleyh ümmetimden herhangi bir kimse nerede namaz vaktine erişirse orada namaz kılsın..."92
İlim ehli özel hallerde abdest ve guslün yerine geçmek üzere teyemmümün meşrû’ olduğunu ve teyemmümün küçük ve büyük hadesi kaldırdığını icmâ’ ile kabul etmişlerdir.
Teyemmüm yapmak ne zaman meşrudur
İnsanın herhangi bir zamanda hadesini giderme ihtiyacını duyup da su bulamaz yahutta ödemekten âciz kalacağı bir paha karşılığında buluyorsa o da suyu bulamayan kimse hükmündedir. Çünkü yüce Allah: "... Su bulamazsanız..." (el-Maide, 5/6) diye buyurmaktadır. Yahut su bulmakla birlikte suyu kullandığı takdirde bedeninin hastalık ve benzeri şeylerle zarar göreceğinden korkuyor ise (yine teyemmüm) yapabilir. Yüce Allah: "Eğer hasta olur veya yolculukta iseniz..." (en-Nisa, 4/43) diye buyurmaktadır.
Yahut su aradığı takdirde aşırı soğuk yahut yolda yırtıcı bir hayvanın bulunması ve benzeri sebepler dolayısıyla bedenen zarar göreceğinden korkarsa... Çünkü yüce Allah: "Kendinizi öldürmeyin." (en-Nisa, 4/29) ve: "Ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın." (el-Bakara, 2/195) diye buyurmaktadır.
Eğer suyu kullandığı takdirde yol arkadaşlarını yahutta kendilerini gözetmekle yükümlü olduğu hanımları yahut bineklerinin susuzluktan ya da tedavi edilmesi için suya ihtiyaç duyulan bir hastalıktan ya da aşırı derecede susuzluktan ötürü telef olmaktan korkuyor ise... (teyemmüm) yapabilir.
Teyemmüm ne ile yapılır?
Suyu aramak, eşyaları arasından, arkadaşlarından yahutta bulunduğu yere yakın yerlerde sıkı bir şekilde suyu araştırmak gerekir. Eğer kendisi suyun nerede olduğunu bilmiyor ise, ücret karşılığında dahi olsa, başkasından kendisine suyun bulunduğu yeri göstermesini ister.
Namaz vaktini geçirmemeye bilhassa dikkat eder. Eğer suyun bulunmadığından emin olursa teyemmüm eder. Ebu Zerr Radıyallahu anh'dan gelen rivayete göre Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Şüphesiz temiz toprak on yıl su bulamayacak dahi olsa müslüman için bir temizlenme aracıdır."93
Teyemmüm sadece toprakla yapılmaz. Yeryüzünün her bir parçası ile teyemmüm yapmak sahihtir. Çünkü yüce Allah: "O vakit tertemiz toprakla teyemmüm edin." (el-Maide, 5/6) diye buyurmaktadır ki; "tertemiz toprak (diye anlamı verilen: es-saîd)" yeryüzü üzerinde yükselen yaş ya da kuru herşeyi kapsar. "Tertemiz (tayyib)" ise temiz olan herşey demektir.
Teyemmümün Şekli
Teyemmüm yapacak olan kimsenin taharet kastı ile ve azalarını meshetmeye başlamadan önce hadesi kaldırmak niyetini hatırında tutması gerekir. Niyetin yeri kalbtir. Çünkü Ömer Radıyallahu anh'dan rivayet edildiğine göre Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem: "Ameller ancak niyetler iledir. Herbir kişi için ne niyet ettiyse ancak o vardır."94 diye buyurmuştur.
Daha sonra abdestteki besmele gibi yüce Allah'ın adını anarak besmele çeker, ellerini temiz toprağa (ya da toprak türünden olan şeylere) bir defa vurur, onunla yüzünü mesh eder. Sonra da ellerini birbirleriyle mesheder. Çünkü Abdu'r-Rahman b. Ebza'dan şöyle dediği rivayet edilmiştir: Bir adam Ömer b. el-Hattab'ın yanına geldi ve: Ben cünub oldum fakat su bulamadım, dedi. Ammar b. Yasir, Ömer b. el-Hattab'a şöyle dedi: Hatırlıyor musun, bizler ben ve sen bir yolculukta idik. Sen namaz kılmadın, ben ise toprakta debelendim ve namaz kıldım. Bunu Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'e söyledim de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem: "Sana şu şekilde yapmak yeterli olurdu." diye buyurdu. Sonra Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem ellerinin içi ile yere vurdu, onlara üfledi, sonra da elleriyle yüzünü ve ellerini meshetti."95
Bu hadis bir başka lafızda şöylece rivayet edilmiştir: "...Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Ey Ammâr! Ellerinin içini toprağa vurup, sonra onlara üflemen, sonra da yüzünü ve ellerini bileklerine kadar meshetmen senin için yeterli olurdu."96
Bazı ilim adamlarının, teyemmüm dirseklere kadardır deyip, Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'den söylediği rivayet edilen: "Teyemmüm iki vuruştur. Bir vuruş yüz içindir, bir vuruş da dirseklere kadar eller içindir."97 hadisini delil göstermelerine gelince, bu zayıf bir hadistir. Ayrıca teyemmümü abdeste bu hususta kıyas etmeleri de red olunan bir kıyas şeklidir.
Abdestli bir kimse için mübah olan namaz kılmak, tavaf yapmak, mushafa el sürmek gibi mübah olan herşey teyemmümlü için de mübahtır. Bu teyemmümü ile dilediği kadar nafile ve farz namaz kılabilir. Hadesi (abdestsizlik ve cünubluk hallerini) kaldırmakta tıpkı abdest gibidir.
Teyemmümü bozan haller
Abdesti bozan herbir hal teyemmümü de bozar. Abdesti nelerin bozduğuna dair açıklamalar daha önce abdest bahsinde geçmiş bulunmaktadır. Buna sebep ise teyemmümün abdestte bedel olmasıdır. Aynı şekilde su bulamadığından ötürü teyemmüm almış olan bir kimsenin suyu bulması da teyemmümünü bozar. Çünkü yüce Allah: "Su bulamazsanız o vakit tertemiz toprakla teyemmüm edin." (el-Maide, 5/6) diye buyurmaktadır. Dolayısıyla suyun bulunmasından ötürü hades eski haline döner. Bunun bir diğer gerekçesi de Peygamber Sallallahu aleyhi vesellem'in şu buyruğudur: "...Suyu bulduğu takdirde Allah'tan sakınsın, takvalı davransın ve suyu tenine değdirsin. Şüphesiz ki bu hayırlı bir iştir."98
Teyemmüm abdestten bedel olduğu için suyun bulunması halinde bedel oluş ortadan kalkar.
Guslü gerektiren haller, büyük hades dolayısıyla alınmış olan teyemmümü hükümsüz kılar.
Su ve toprak bulamayan (fakidu’t-tahurayn)'ın hükmü
Bir insan bir yere hapsedilse su da, toprak da bulamasa, dışarı çıkamasa, ona suyu ya da toprağı getirecek kimse de bulamazsa durumuna göre, namazını kılar ve namazını iade etmez. Bu iki temizlenme aracından birisini bulabilinceye kadar namazını erteleme yoluna gitmez. Çünkü yüce Allah: "O halde gücünüzün yettiği kadar Allah'tan sakının." (et-Teğabun, 64/16) diye buyurmaktadır. Cabir b. Abdullah Radıyallahu anh'dan da şöyle dediği rivayet edilmiştir. Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "...Ve ümmetimden her kim namaz vaktine erişirse, namazını kılıversin."99 Ebu Hureyre Radıyallahu anh'dan da şöyle dediği rivayet edilmiştir: Rasûlullah Sallallahu aleyhi vesellem bize bir hutbe irad etti ve şöyle buyurdu: "...Ben size bir şeyi emredecek olursam, onu gücünüz yettiği kadarıyla yerine getiriniz."100